Corona in de Stad

Mounir Samuel 6 mei 2020

UvA-medewerker Moataz Rageb voelt zich naar eigen zeggen een ‘zoombie’ door al het zoomen. Vermoeid zit hij achter het scherm. Hij heeft het druk. Hij vast in verband met de ramadan, zit midden in een verhuizing, zijn vrouw is in verwachting van hun eerste kindje en daarbovenop heeft hij online de ene meeting na de andere. ‘Ik ben blij als af en toe het scherm bevriest en ik even mijn ogen dicht kan doen. Ik luister dan nog wel, maar dan kan ik ze laten rusten.’

Rageb werkt als projectleider bij het nieuwe student impact center van de Universiteit van Amsterdam dat bèta-studenten moet aanmoedigen zoveel mogelijk maatschappelijk betrokken te raken en een lokale impact te hebben met datgene wat ze leren. Zo worden studenten aan scholieren uit gezinnen met een lagere sociaal-economische positie gekoppeld om hun gratis huiswerkbegeleiding te geven. ‘Ons doel is om de studenten bij deze betekenisvolle extra curriculaire activiteiten zoveel mogelijk te ondersteunen met budgetten, trainingen en ons netwerk. Dat is echter wel lastiger nu sommige leerlingen uit beeld zijn geraakt. Een deel wordt opgevangen door individuele begeleiding via Zoom. De verhalen zijn best schrijnend. Sommige van die leerlingen hebben niet eens een eigen bureau om thuis hun huiswerk te kunnen maken. Als medewerkers proberen we te kijken hoe we onze maatschappelijk betrokken studenten weer kunnen ondersteunen en hen ook kunnen helpen als ze zelf eenzaamheid ervaren.’

Rageb en ik kennen elkaar nu ruim een jaar. Als Egyptische bloedbroeders vonden we al snel veel raakvlakken in onze passie voor het land van de Nijl en vooral voor de Egyptische muziek. Rageb was vlak voor de uitbraak van de coronacrisis aan het vlammen met zijn nachtelijke carrière als Dj Disco Arabesquo. Zijn feestjes, waarop een mengeling van old school Arabische disco, funk, soul en jazz uit de jaren zestig tot negentig wordt gedraaid in Café Mezrab in Amsterdam, zijn standaard uitverkocht. Hij verzorgde een guest mix voor de BBC-radio. En vloog soms zelfs voor een dag op en neer naar Jordanië, Egypte en Marokko om op dakterrassen een funky Arabisch dansfeestje neer te zetten.

Tegelijkertijd is Rageb een serieuze man. Hij drinkt niet, gebruikt geen drugs. We voeren vaak diepe gesprekken over de maatschappij, politiek, kunst en het leven. Het was Rageb die mij op zondag 1 maart tijdens een lunch in een Turks restaurant op Plein 40/45 in Amsterdam plotseling ernstig aankeek en waarschuwde voor de naderende coronacrisis. ‘We hebben geen idee hoe groot dit gaat zijn’, zei hij ernstig. ‘De grenzen gaan dicht. Het openbare leven komt stil te liggen. Alle vliegtuigen blijven aan de grond. De beurskoersen gaan kelderen. De huizenprijzen gaan omlaag. En er gaan heel veel mensen ziek worden, ernstig ziek.’

Ik weet nog precies hoe ik daar zat. Een halfbakken vegetarische hamburger in de hand. Mijn maag draaide zich een beetje om. Vanwege die hamburger, maar vooral vanwege de gitzwarte boodschap van mijn vriend. Het voelde zo groots dat het haast ongeloofwaardig was. En tegelijkertijd zei een innerlijke stem mij dat Rageb zomaar eens gelijk kon hebben. Twee weken later ging de ‘intelligente lockdown’ in.

‘Jij was de eerste die mij waarschuwde’, zeg ik over dat moment. ‘Ik heb heel vaak aan je gedacht de afgelopen weken, en aan hoe gelijk je had.’

‘Ik heb vrienden in China. Een van hen doet een PhD in een provincie net boven Wuhan en hij schreef mij digitaal hoeveel effecten het daar had. Hij zat echt opgesloten, want een lockdown daar is echt een lockdown. Daarom was dat virus voor mij minder een ver-van-mijn-bed-show dan voor veel andere Nederlanders. Deze vriend is de nuchterste exacte wetenschapper die ik ken. Hij spreekt altijd in cijfers en statistieken. Toen ik vroeg hoe het met hem ging, kreeg ik in eerste instantie alleen een grafiekje waaruit zou moeten blijken dat de verspreiding onder controle was. Geleidelijk veranderde echter zijn toon en begon hij wel in eigen woorden te schrijven. Zo werd ik op een ochtend wakker met de boodschap: “Hé, dit begint uit de hand te lopen, corona gaat binnenkort uitgeroepen worden tot een pandemie want het reist al buiten China.” Toen hij op een gegeven moment ook nog aangaf dat het goed zou zijn om een mondkapje aan te schaffen, wist ik dat het menens was.’

Rageb leest het expliciete bericht op zijn telefoon voor. ‘Go buy them bitch, they are very cheap and you won’t find them very soon.’ Maar mondkapjes bestellen deed hij niet. ‘Ergens vond ik dat toch een beetje overdreven. Als je er nu op terugkijkt, besef je dat het dat helemaal niet was. Ik dacht dat het nog wel een tijdje zou duren voordat het virus in Nederland aangekomen was, maar dat ging uiteindelijk razendsnel.’

‘Heb je nu wel mondkapjes in huis?’

Rageb lacht besmuikt. ‘Nee, nog steeds niet. Ik heb een sjaal die ik voor mijn mond wikkel.’

‘Hoe Arabisch’, lach ik, denkend aan zijn Arafat-sjaal.

‘Precies dat’, zegt hij trots.

’Telt een gewaarschuwd man voor twee?’ vraag ik vervolgens, iets serieuzer.

‘Ja, dat denk ik wel. Door de overheid word je als burger pas gealarmeerd als het probleem zich al binnen de grenzen voordoet. Dergelijk nieuws legt immers de hele samenleving plat, dus daar wil je zo lang mogelijk mee wachten om de economie zo goed mogelijk door te laten draaien. Maar persoonlijk vond ik het wel belangrijk om deze informatie te delen en aan mijn omgeving duidelijk te maken dat dit eraan komt en we echt moeten oppassen om niet besmet te raken of het virus verder te verspreiden.’

Rageb geeft aan in eerste instantie vooral bang te zijn geweest voor de reacties. ‘Ik dacht, straks denkt iedereen dat ik een of andere paniekzaaier ben.’ Hij doet zijn handen in de lucht en gilt met overslaande stem: ‘O mijn god, corona komt eraan!’

‘Om eerlijk te zijn verwachtte ik het niet van jou. Daardoor nam ik het wel meer serieus. Tegelijkertijd dacht ik ook: en nu, wat ga ik doen?’

‘Ja, je kon ook niet zoveel doen.’

‘Zijn er bepaalde maatregelen die je na de waarschuwingen nam of beslissingen die je door deze crisis hebt uitgesteld?’

Rageb vertelt dat hij zodra hij een hardnekkig hoestje kreeg binnenbleef, al veel eerder dan de rest van Nederland inbelde bij vergaderingen, maar ook dat hij uiteindelijk afzag van het kopen van een huis. Dat stond vanwege de naderende baby wel op de planning.

Ragebs houding onderstreepte overigens weer eens mooi de cultuurverschillen bij hem thuis. ‘Mijn vrouw Iris heeft een hele Hollandse “doe normaal”-mentaliteit. Zij verklaarde me aanvankelijk echt voor gek. Ze ging na de eerste overheidsmaatregelen doodleuk uitwaaien op het strand. Terwijl ik juist zei: “Doe dat nou niet, want iedereen gaat nu naar het strand om uit te waaien.” Ik probeer kwesties altijd vanuit een vogelvlucht te bekijken en na te denken over wat de effecten zijn als een individuele actie gemultipliceerd zou worden. Ik zag al voor me dat één Iris denkt: ik ga lekker naar het strand en dat ondertussen duizenden Irissen hetzelfde idee hebben en er daardoor niets meer uit te waaien valt.’

Het nachtleven dan. Alles staat stil. ‘Ik probeer me meer te focussen op alles wat ik online kan doen. Ik draai af en toe op Instagram Stories, plaats posts van toffe cassettes, platen en filmposters (Rageb heeft een enorme collectie – MS) en heb zelf tasjes laten ontwerpen met de bekende Rolling Stones-achtige afbeelding van een mond waarop de logopedie van de verschillende Arabische klanken te zien is, die via Instagram kunnen worden besteld. Alle bestellingen binnen Amsterdam probeer ik met de fiets te bezorgen. Dat doe ik ’s avonds, als het rustiger op straat is. Zo kom ik af en toe toch buiten en doe ik tegelijk nog een beetje aan beweging.’

‘Een soort Disco-Arabesquo-bezorgd.nl’, grap ik.

‘Ja, precies!’

Ragebs tasjes, die overigens twaalf euro kosten, lopen hard. Een week later maken we een klein rondje door de wijk op nette social distance-afstand en blijkt hij flink afgevallen te zijn. ‘Je carrière als dj nam juist net in de weken voor het vliegverkeer werd stilgelegd een enorme vlucht’, zeg ik, refererend aan enkele grote gigs die precies in de twee weken daarvoor kort op elkaar volgden.

‘Ik ben heel dankbaar dat ik die nog net heb kunnen meemaken. Nu het moeilijker is om ergens heen te gaan, willen juist meer mensen me boeken. De verzoeken komen letterlijk uit Dubai.’

‘Het eerste dat ik wil doen na deze crisis is dansen’, merk ik verlangend op.

‘Ja, ik ook! Ik broed nog op manieren om een online feestje te organiseren. Een galabiyya party. En dan iedereen in galabiyya (Egyptische hemdsjurk) thuis. Maar ja, het geluid moet wel hoogwaardig en goed zijn en natuurlijk niet tijdens de ramadan.’

Rageb ziet op creatief vlak wel veel gebeuren in dj-land. ‘Je ziet dat er heel veel muziek gratis beschikbaar wordt gesteld, zeldzame tracks worden geüpload en nieuw werk wordt gepresenteerd.’

‘Maar jij hebt tenminste een vaste baan.’

‘Klopt en daarom is het voor hen juist belangrijk nog creatiever te zijn.’

Ik denk aan alle dj’s die in de weekenden livestreamen en via Tikkie om een donatie vragen. Slim natuurlijk, maar ook een zware kluif voor dj’s met een minder groot gevolg. En dan met z’n drieën dansen in de woonkamer? Tja. Het is toch niet hetzelfde als zo’n Disco Arabesquo-feestje waarbij je lach in het zweet op de vloer wordt weerspiegeld en grote groepen onbekenden danswedstrijden met hun buikdansmoves doen.

’Denk je dat onze manier van feesten en uitgaan zal veranderen?’

‘Als we moeten geloven dat een anderhalvemetersamenleving in het verschiet ligt, dan zal dat wel moeten. Ik zie al helemaal voor me dat er een soort Tomorrowland is waar mensen op anderhalve meter afstand van elkaar op een reusachtig veld in hun eigen cirkel moeten staan. Of in zo’n doorzichtige luchtbal zitten van anderhalve meter en alleen maar tegen elkaar aan kunnen stuiteren. Wie weet is dat eigenlijk wel een leuk idee, nu ik erover nadenk.’

‘Ja, leuk, maar ook treurig.’

‘Absoluut. Want de manier van verbinding is gewoon anders.’

Verbinding. Ik voel opeens een steek. ‘Ik mis Egypte meer dan ooit’, verzucht ik over mijn vaderland, dat ik jaarlijks gemiddeld vier keer bezoek.

‘Vertel mij wat’, reageert Rageb weemoedig.

‘Het is zo’n onwerkelijk idee dat ik niet weet of en wanneer ik kan gaan. Ik heb nog nooit zo’n heimwee gehad. Ik zie mezelf de hele tijd wandelen op de Qasr el-Nil-brug, of winkelen in de Talaat Harb-straat. Shisha roken in de souk van Khan el Khalili’, memoreer ik.

‘Pas op hè, Mounir. We verlangen naar een Egypte dat we kennen van vóór corona. Want daar zijn ook heel veel maatregelen genomen. Er is een avondklok. Mensen mogen niet zomaar op straat komen. Heel veel plaatsen zijn afgesloten. Dus in die zin is dat verlangen vooral naar een nostalgisch Egypte, op dit moment is het land helemaal niet zoals wij het kennen.’

‘Dat is ook zo’, erken ik. ‘Maar het gevoel er helemaal niet heen te kunnen vind ik toch heftig.’

‘Mijn ministukjes Egypte zitten nu in mijn oude cassettes.’ Hij laat een handvol cassettes zien. ‘Kijk, dit is bijvoorbeeld een van mijn favoriete cassettes, van Mohamed Mounir, de Sting van Egypte.’ Uit herkenning en enthousiasme begin ik direct te juichen. ‘Of ken je deze van Omar Khorshid? Hij is een van de coolste psychedelic gitaristen ter wereld, maar hij is overleden op heel jonge leeftijd.’ Hij toont me nog wat bandjes. ‘Op die manier voel ik me nog wel verbonden met Egypte en alles wat het land te bieden heeft.’

‘Maar was de muziek niet altijd al jouw relatie tot Egypte?’ vraag ik hem.

‘Ik heb een hele sterke relatie tot Egypte via muziek’, zegt Rageb, die in Amsterdam werd geboren maar drie jaar van zijn kindertijd in Caïro op de basisschool zat. ‘Maar ik heb het ook via familie natuurlijk; vrienden en al die sociale contacten via de muziekscene.’

Opeens komt Rageb meer tot leven. Hij is duidelijk bij zijn grootste passie en favoriete gespreksonderwerp aangekomen. ‘Ik heb een enorme waardering voor Egypte en de Arabische cultuur. Toen ik jong was, had ik niet door hoe creatief en divers die is. De Arabische wereld wordt zo vaak als monocultuur weggezet en teruggebracht tot the big legends, zoals de Egyptische nachtegaal Oum Kalthoum, het Eqyptische equivalent van Frank Sinatra, Abdel Halim Hafez en de Egyptisch-Syrische grootheid Farid al-Atrash. Natuurlijk waren zij heel belangrijk voor de Arabische wereld en hehoren ze tot de grootste artiesten die ooit hebben geleefd. Er zijn echter zoveel artiesten die daarna hele toffe dingen hebben gedaan, maar die altijd in de schaduw van de grote sterren hebben moeten staan. Dat vind ik zonde. Er zou ruimte moeten zijn voor die diversiteit. Maar we krijgen die niet, omdat altijd maar teruggekeken wordt “naar die goede oude tijd”, die “golden age”. Daarbij zijn veel van de artiesten en de muzikale rijkdom nooit tot Europa doorgedrongen. Dus naast het feit dat ik graag mensen bijeen breng en het geweldig is om allerlei muziek te delen, is het vooral mijn eigen zoektocht geweest naar wat allemaal onderdeel is van de Arabische cultuur.’

‘Wat betekent Disco Arabesquo voor jou?’

‘Het is voor mij in eerste instantie een safe space waar ik mezelf kan zijn en mijn identiteit kan vieren die zowel Arabisch als westers is. De muziek is ook een fusion van die twee. Soul. Jazz. Disco. Funk.’

‘Iedereen die het hoort vindt het fantastisch’, merk ik op, denkend aan zijn drukbezochte feestjes waar alle kleuren, etniciteiten en leeftijden losgaan.

‘Ja, dat is er ook zo tof aan. Ik krijg zoveel liefde van het publiek. Voor veel bezoekers is het horen van deze muziek een echte eye opener. Aan de ene kant is dat natuurlijk mooi, maar aan de andere kant ook niet. Het zou veel meer een mainstream gedachtegoed moeten zijn dat er in de Arabische wereld zoveel diversiteit aan muziek en creativiteit is. Maar het past niet bij het beeld dat veel mensen hebben van die regio. We krijgen zoveel eenzijdige, extreme en beangstigende beelden voorgeschoteld in de media. Voor mij bieden die feestjes daarom ook een veilige manier om met mijn roots in contact te blijven zonder de vragen als “is het daar wel veilig?” Ik zie iedere keer weer hoe door simpelweg de diversiteit aan muziek te presenteren de individuele bubbels aan vooroordelen barsten. Er zit wat dat betreft echt een missie achter Disco Arabesquo. Ik wil mensen laten zien dat die wereld heel anders is dan ze denken.’

‘Mensen zijn heel angstig voor de islam. Mensen zijn angstig voor de Arabische wereld. Mensen zijn heel angstig voor Egyptische mannen, ik loop zelf voortdurend tegen stereotypen over Egyptische mannen aan’, zeg ik. ‘Maar nu leven we echt in een tijd van angst en komen letterlijk heel veel angsten voor mensen uit. Ben jij bang?’ vraag ik hem.

‘Ik ben bang hoe de wereld eruit gaat zien als mijn kindje er is. Ik probeer in ieder geval mezelf in leven te houden.’ Hij lacht moeizaam. ‘Want de geboorte is echt om de hoek. In die zin heb ik iets meer dan een gezonde spanning. Ik wil heel graag mijn toekomstige kind kunnen opvoeden in een wereld die een even mooie plek is als hoe ik hem heb gekend, ook al kon die veel mooier zijn dan dat die was. Hier zit vooral mijn angst, maar ook mijn drijfveer om door te gaan. Ons nieuwe huurhuis goed te fixen, de babykamer te schilderen en laminaat te leggen.’ Rageb begint opeens te stralen. ‘Maar uiteindelijk is dit alles veel groter dan mijzelf. Dus in dat opzicht is het vooral hopen. Lang niet alles ligt in onze handen.’

Toch ziet Rageb ook iets positiefs in de pandemie. ‘We hebben nu als wereld een gezamenlijke vijand, waardoor we naar elkaar toe groeien. We begrijpen elkaars angsten. We begrijpen de problemen waar mensen aan de andere kant van de wereld mee zitten. We voelen ons verbonden door die gezamenlijke vijand die corona is. Maar waarom moeten we per se zo’n gezamenlijke vijand hebben om zo’n connectie te ervaren? Ik hoop dat we dit behouden, ook zonder dat daar een ziekte voor nodig hoeft te zijn. Ik heb me nog nooit zo verbonden gevoeld met oude mensen in China. Ik heb me nog nooit zo verbonden gevoeld met iemand in Italië die mij een bericht stuurde dat haar oom aan corona was overleden en die zonder aanwezigheid van familie begraven moest worden. Die connectie was eerst heel ver te zoeken omdat we heel erg bezig waren met het wij-gevoel hier ten opzichte van het zij-gevoel daar.’

‘Het is eigenlijk heel ironisch dat nu de grenzen zo gesloten zijn, we meer solidariteit voorbij de grens ervaren’, zeg ik.

‘Ik heb altijd gedacht dat de enige manier om landen echt te verenigen een alien-invasie zou zijn, want dan kom je gezamenlijk in gevaar. En dit is voor mijn gevoel een soort van alien-invasie, al is die heel erg klein, die ons een beetje dichter bij elkaar brengt. Maar veel hangt ook van de politieke reactie af. Je ziet dat de meeste politici in eerste instantie ook direct teruggrijpen naar het eigen belang en het nationale belang. Terwijl er uiteindelijk toch echt een grensoverschrijdende oplossing gevonden zal moeten worden. Niet alleen voor corona, maar voor de mensheid in het algemeen. Want er zitten enorme verschillen tussen hoe mensen geraakt worden door corona. Of als je het hebt over voorzieningen die niet evenredig verdeeld zijn over de wereld. Dat raakt ons uiteindelijk allemaal.’

‘Is dit een les van Allah? Leven we in het eind der tijden?’

Rageb begint een beetje ongemakkelijk te lachen. ‘Ik zag deze vraag al aankomen… Ik denk dat het in ieder geval een les is van de mensheid voor de mensheid’, zegt hij dan. ‘Want het is een probleem door hoe we ermee zijn omgegaan, maar de oplossing zal ook liggen in hoe we hier mee omgaan. Wie weet kan hier een nieuwe vorm van samenleven uit voortkomen. Al dreigt het gevaar dat we weer teruggaan naar business as usual en de oplossingen vooral op het niveau van natiestaten worden gezocht. In die zin denk ik niet dat het een nieuwe les is van Allah. Maar een les, zoals alle andere lessen, die constant voorbijkomen, maar waar we telkens hetzelfde op reageren.’

Ik vertel Rageb dat ik wel het gevoel heb dat de wederkomst eerder dichterbij dan verder weg is. In de bijbel en de koran wordt het einde der tijden vrij identiek beschreven, inclusief de terugkeer van Jezus.

‘Ik moet eerlijk erkennen dat het ook door mijn hoofd is gegaan’, zegt Rageb, zoekend naar woorden. ‘Er is een soort concentratie van problemen die de aarde nu teisteren. Maar het kan ook simpelweg de aarde zijn die ons een signaal geeft en zegt: “Hé, jullie gaan niet lekker met me om.”’

‘De aarde is ziek’, grap ik. ‘Ze heeft zelf corona.’

‘Ja, we leven de consequenties omdat we niet duurzaam met de planeet omgaan. En dan heb ik het niet alleen over corona, maar ook over de klimaatcrisis die op de loer ligt. Alles is verbonden met elkaar. Zoals wij nu verbonden blijken met mensen in een verre provincie in China, daar waar we eerst dachten dat het een wereld van verschil was. Wie had dat gedacht?’

***

Thuis lekker dansen? Luister de Disco Arabesquo-mix op soundcloud, of volg DJ Disco Arabesquo op instagram.

Deze serie is onderdeel van het boek Noodzakelijke gesprekken: reflecties op een nieuwe wereld (september 2020, Uitgeverij Jurgen Maas).

Mounir Samuel praat vanuit huis met uiteenlopende mensen over hoe zij de coronacrisis ervaren en hoe ze zich de wereld voorstellen als het virus bedwongen is. In aflevering 7: dj en UvA-medewerker Moataz Rageb.

door Mounir Samuel