Corona in de Stad

In tijden van corona klinkt de stad anders. Soundtrackcity nodigde mensen uit om ‘hun’ stadsgeluiden te delen. “We horen anders, en we horen andere dingen”, schrijft Michiel Huijsman. Lees én luister.

Hoe moeten onze steden klinken? We ervaren de stad immers niet alleen met onze ogen, maar ook met onze oren. Het geluid van een plek bepaalt of we er ons thuisvoelen. Juist in tijden van corona is te ervaren hoe steden zouden kúnnen klinken.

Een crisis betekent verlies van controle. Ingesleten gedragspatronen gelden van de ene dag op de andere niet meer. Dat geeft veel onzekerheid, maar schept ook ruimte om na te denken over mogelijke toekomstscenario’s. Moeten we de stedenbouw nu radicaal anders aanpakken?

Drie voorbeelden van de veranderende stad:

Eén: functiescheiding in wonen, werken, verkeer en recreatie voelt achterhaald nu we allemaal thuis werken, recreëren en ja, ook wonen.

Twee: waarom hebben we in de stad zoveel ruimte toebedeeld aan de auto? We worden ons nu pijnlijk bewust van de nadelen, zoals volgeparkeerde smalle trottoirs.

Drie: waarom is het nu zoveel prettiger om door de stad te wandelen? Niet in de laatste plaats omdat de stad nu een stuk beter klinkt. Dat is in ieder geval de mening van de tientallen stadsbewoners die reageerden op de oproep van Soundtrackcity om hun luisterervaringen in ‘coronastad’ in te zenden. Zij wandelen voor hun plezier door de stad en horen plotseling heel andere dingen dan ze gewend waren. Vogels lijken harder te zingen, kerkklokken klinken vanuit de verte die anders nooit te horen zijn, en dichtbij horen ze voetstappen die normaal verborgen blijven in het autoverkeersgeluid. Ze horen kleine subtiele geluiden waar ze van genieten zoals gelach ver weg, het klotsen van water in de gracht, het ritselen van blaadjes, maar ook keiharde geluiden die plotseling versterkt lijken: het geloei van sloopmachines, een motor die rondjes rijdt in de buurt alsof het een grand prix racetrack is, en een enkel overkomend straalvliegtuig. Luister zelf hoe de coronastad klinkt.

Anders luisteren naar de stad

De crisis heeft niet alleen ons gedrag veranderd, maar ook onze waarneming. We horen anders, en we horen andere dingen. Geluiden die we anders nooit hoorden vallen ons nu op (bijvoorbeeld vogelzang in hartje Amsterdam), en andersom missen we geluiden die er niet meer zijn (de gezellige drukte op de Dam).

Er is veel geluid weggevallen dat er voordien voortdurend was en dat we als hinderlijk ervoeren, zoals lawaai van weg- en vliegverkeer. Die geluiden gingen we bewust of onbewust uit de weg waardoor we grote delen van de stad meden. Nu dat niet meer hoeft, ontdekken en waarderen we delen van de stad opnieuw. Bovendien hoeven we dit lawaai niet meer weg te drukken – het ‘niet-horen’ – en dat ervaren we als een reusachtige verlichting.

Klaarheid in plaats van ‘auditieve mist’

Rolf Bron, een van de mensen die reageerde op de oproep van Soundtrackcity, schrijft: “Laat ik beginnen met de meest voor de hand liggende observatie: sinds een week of twee is het opvallend veel stiller geworden in de stad. Maar desondanks hoor ik op straat ineens veel méér dan anders.” Componist Max van der Wal, die betrokken is bij het Urban Sound Lab van Soundtrackcity schrijft “Het is alsof je heel lang hebt staan koken met de afzuigkap op maximaal en dat die plotseling uitgaat.”

Hun observaties geven aan dat het niet gaat over stilte, maar over klaarheid. Het is alsof in de stad een auditieve mist is opgetrokken: plotseling treedt een massa subtiele, functionele en betekenisvolle geluiden naar voren die tot voor kort verborgen ging.

Een wandeling door de coronastad doet ons beseffen dat geluid een onlosmakelijk element is van onze activiteit en manier van samenleven. Samenleven als mensen met elkaar, maar ook met vogels, bomen en insecten. Samenleven met water, de bodem, de wind, maar ook met de dingen die we hebben gemaakt: gebouwen, auto’s, machines, airco’s. De stad is hiervan een gecondenseerd arrangement, alles interacteert en maakt geluid.

Die interactie en het geluid zijn tijds-, plaats- en cultuurgebonden en elke stad heeft zodoende een eigen mix, die sterk de identiteit van een stad bepaalt. Amsterdam klinkt anders dan Berlijn, Parijs anders dan São Paulo.

Klank als uitdrukking van stedelijkheid

Het tijdsgebonden aspect van geluid maakt het voor stedenbouwers lastig om er grip op te krijgen. Stadsplanning richt zich voornamelijk op visuele en functionele aspecten van de gebouwde omgeving – maar ze zou zich ook bezig moeten houden met hóe de stad klinkt. Dat is goed mogelijk omdat geluid niet alleen het gevolg is van activiteit, maar ook een ruimtelijk dimensie heeft. Bouwstijl, vorm, grootte, oppervlakte en massa doen geluid resoneren of weerkaatsten, het wordt geabsorbeerd of verstrooid en verandert van toon. Dat alles bepaalt de geluidsidentiteit van een plek en draagt er toe bij dat we ons er thuisvoelen, of juist niet. Klank is een uitdrukking van stedelijkheid.

Aandachtig luisteren naar de ’nieuwe’ geluiden in de coronastad kan ons iets leren over stedelijkheid en de leefbaarheid van de buitenruimte. Laten we de stadsplanning eens benaderen vanuit de luisteraar: luisteren als diagnostisch instrument. Dan gaat het niet alleen om creëren van stilte of het tegengaan van herrie, maar om inzicht in de manier waarop de ruimte het geluid vormt. Dit inzicht kan leiden tot een nieuwe stedenbouw.

Het begint allemaal met goed luisteren.

Michiel Huijsman is samen met Renate Zentschnig de oprichter van Soundtrackcity. Die onderzoekt de rol van geluid als fundamenteel component van de leefomgeving. Interdisciplinaire teams van geluidskunstenaars, burgers en architecten luisteren naar de stad en formuleren samen nieuwe concepten en methodes voor de stedenbouw van de toekomst.

PLAYLIST:

Amsterdam onder lockdown https://aporee.org/maps/?loc=49152&m=satellite

Amsterdam, vogelzang https://aporee.org/maps/?loc=39093&m=satellite

Amsterdam, carillon Zuiderkerk https://aporee.org/maps/?loc=49151&m=satellite

Amsterdam, Koningsplein https://aporee.org/maps/?loc=30330&m=satellite

Amsterdam, de Dam vóór corona https://aporee.org/maps/?loc=43424&m=satellite

Berlijn, Alexanderplatz https://aporee.org/maps/?loc=27194&m=satellite

Parijs, klappen voor de zorg https://aporee.org/maps/?loc=49149&m=satellite

São Paulo Demonstratie en klappen https://aporee.org/maps/?loc=39393&m=satellite

door Michiel Huijsman