Corona in de Stad

April 2021 – Door de coronacrisis zal ongezondheid en overgewicht juist onder mensen met lagere inkomens toenemen, verwacht Jaap Seidell, hoogleraar Voeding en Gezondheid aan de VU. “De gezondheidskloof die al groeiende was, wordt nog sneller groter.” 

Tekst Robin Uitham

De Amsterdamse Aanpak Gezond Gewicht deed het juist goed: obesitas (overgewicht) onder kinderen is tussen 2012 en 2017 gedaald. Internationaal is de aanpak geprezen. Maar daarna lijkt er niet meer een verbetering te zijn, waardoor komt dat?

“Het is lastig om het voedselaanbod in Amsterdam gezonder te maken, er zijn weinig juridische mogelijkheden om aanbieders van ongezond voedsel te verbieden. We hebben een kaart van Amsterdam met daarop alle aanbieders van fastfood, met rode stipjes aangeduid. Dan zie je dat heel Amsterdam de mazelen heeft, overal is ongezond aanbod. En dat aanbod is erg aantrekkelijk want het is gemakkelijk, goedkoop, snel klaar en ook nog lekker. En er is veel marketing omheen. Je kunt mensen stimuleren meer groente te eten en je kunt gezonde maaltijden aanbieden op scholen, maar waar mensen hun voedsel kopen, daarop heeft de overheid nauwelijks invloed. 80 procent van het voedselaanbod in Amsterdam is ongezond. En er komen steeds meer ongezonde aanbieders bij, dat ondermijnt alle voorlichting.”

Er zijn grote verschillen in hoe gezond bewoners van Amsterdamse wijken zijn. In Zuidoost en Noord hebben inwoners gemiddeld jaren langer gezondheidsproblemen en leven ze ook gemiddeld korter dan in Zuid. Maakt u zich zorgen over die grote verschillen?

“We zien dat de coronacrisis dit versterkt, daarover maak ik me extra zorgen. Wie in een wijk woont waar veel ongezond voedselaanbod is en maar weinig mogelijkheden zijn voor kinderen om te spelen, om te sporten, te bewegen, heeft eerder hiermee te maken. Die gezondheidskloof die al groeiende was, wordt nog sneller groter.”

Slechts een kleine groep is nu gezonder gaan eten tijdens de corona-crisis, blijkt uit onderzoek. U verwacht dus dat overgewicht gaat toenemen?

“Ja, dat zien wij ook in ons doorlopende onderzoek. Vooral mensen met weinig inkomen en weinig kennis en vaardigheden, die in een omgeving wonen waar het heel moeilijk is gezonde keuzes te maken, geven nu voorrang aan allerlei andere dingen, ze maken zich bijvoorbeeld zorgen over werk en inkomen, thuisonderwijs. Dat zijn zaken die ook veel geld kosten, want je moet zorgen dat er wifi en laptops zijn. En dan schiet gezond eten, wat relatief toch vaak tijd en geld kost, erbij in.”

U waarschuwde in 2007 al dat voor armen gezond eten eigenlijk niet meer mogelijk is. Dat was toen en de prijzen voor voedsel zijn de afgelopen jaren alleen maar gestegen.

“Daarom moet de overheid meer sturen op prijzen. De gemiddelde prijs voor voeding is dan wel gestegen, maar vooral gezond eten is veel duurder geworden en ongezond eten is niet duurder geworden, soms zelfs goedkoper. Als je weinig geld hebt te besteden en je hebt een groot gezin, waarvoor elke dag eten op tafel moet komen, dan koop je automatisch meer ongezond eten. En de overheid vindt belangrijk: maak de gezonde keuze de makkelijke keuze, maar dat gebeurt niet. Supermarkten hebben altijd ongezonde producten in de aanbieding. Er zijn allerlei systeemfouten waardoor het voor mensen die op hun geld moeten letten, juist aantrekkelijk wordt gemaakt om voor ongezond te kiezen.”

Supermarkt Dirk van den Broek wil nu ook lagere btw op groente en fruit. Wat vindt u daarvan? 

“Het is natuurlijk idioot dat de overheid gezonde keuzes meer is gaan belasten. Oud-minister Wiebes zei eerder toen er sprake was van een tax op frisdrank: dan moet dat ook op water komen. Natuurlijk niet. Je wilt juist stimuleren dat ongezond voedsel duurder wordt en omgekeerd. De trend is nu tegengesteld. Ik pleit ervoor dat de overheid echt gezond voedsel gaat subsidieren door heffingen op ongezond voedsel. Er zijn nu 39 landen die een suikertax hebben, een heffing waardoor suikerhoudende dranken veel duurder worden. Zo subsidieer je voedsel, anders zadel je de consument alleen maar op met hogere prijzen.”

Wat moet de overheid verder doen?

“De wethouders van de grote steden willen een juridisch kader om al die ongezonde voedsel-aanbieders te weren uit het stadsbeeld. Het is idioot dat er twintig in een straat zijn en dat op elke hoek rondom alle scholen een wolk van ongezonde voedselaanbieders zit. We willen ook dat er maatregelen komen zodat juist mensen met weinig inkomen, tijd en vaardigheden makkelijker voor gezonde voeding kunnen kiezen. Daar kan de overheid iets aan doen, die heeft ook toegestaan dat gezond eten steeds duurder is geworden en ongezond goedkoper.”

Eerder waarschuwde u voor een vloed aan welvaartziektes

“De overheid wil niet graag regels stellen en laat alles aan de markt over, er is een sterke lobby vanuit het bedrijfsleven, en de bevolking weet hier niet genoeg van of heeft geen mogelijkheden om het anders te doen. Het huidige beleid zet onvoldoende zoden aan de dijk, er moet een tandje bij. Als je investeert in gezonde burgers en uitstel van welvaartziektes, zul je ook minder last hebben van covid-19. Het begint door te dringen dat we extra kwetsbaar zijn omdat er zoveel ongezonde mensen zijn in onze samenleving. Het kwartje gaat vallen.”

Wat adviseert u de MUG-lezer?

“Er wordt altijd een beetje gewezen: het is onverantwoordelijk dat mensen ongezonde keuzes maken. Maar dat is begrijpelijk als je in omstandigheden zit die maken dat je standaard die ongelukkige keuze moet maken. Als je geen geld, tijd of vaardigheden hebt. Er zijn ook programma’s die je leren hoe je met een smalle beurs toch gezond kunt eten. Het kan wel. Kijk bijvoorbeeld vooral naar seizoensgroenten, linzen, volkorenrijst en het lokale aanbod. Dat hoeft niet duur te zijn, maar je moet wel de kennis ervan hebben om hiermee te kunnen koken.”

door Robin Uitham - MUG Magazine

Dit artikel is onderdeel van de zaal ’21 maanden armoede’ van MUG Magazine. MUG is gratis te krijgen op 300 plekken in de stad, waaronder supermarkten en bibliotheken, en bevat tips en informatie over werk en inkomen, armoedebestrijding en schuldhulp.