Corona in de Stad

September 2021 – Theatermaakster Adelheid Roosen maakte tijdens de lockdown de film Doula’s van de Stad. Hierin voert ze een persoonlijk zoomgesprek met zeven vrouwen die zich in Amsterdamse wijken belangeloos inzetten voor anderen. De film is nu geselecteerd op internationale filmfestivals. Roosen gaat in het najaar met de doula’s op tournee de wijken in. “Een ode aan vrouwelijke kracht.”

TEKST Robin Uitham BEELD Cigdem Yuksel

Eerst even: wat is een doula?

“Dat is van oorsprong een Grieks woord en betekent: zij die jou gidst. Ook vroedvrouwen gebruiken dat woord van oudsher. Maar ik gebruik de betekenis: zij die jou gidst, dat kan op allerlei gebied.”

Je wilde oorspronkelijk met tachtig vrouwen een theatervoorstelling met verhalen maken in het Internationaal Theater Amsterdam, maar de lockdown stak daar een stokje voor.

“Met ons theatergezelschap Zina, a Female Economy werken we al twintig jaar in de wijken, we doen veel projecten met burgers. Zo laten we acteurs twee weken inwonen bij burgers om de ander echt te leren kennen en we maken WijkSafari’s waarin bewoners volwaardig meespelen. De laatste keer speelde deze voorstelling in een azc en woonden onze spelers daar bij de vluchtelingen. Vervolgens probeer ik deze mensen weer mee te nemen in een volgend project zoals onze WijkJury. Ieder jaar kiest een professionele jury op het theaterfestival in september de beste tien voorstellingen van het land. Toen ik daarvan ooit voorzitter was, bedacht ik de WijkJury: waarom zouden mensen die zelden naar het theater gaan niet ook mogen jureren. Er zijn nu acht WijkJury’s in Nederland. Zij zien tot twintig voorstelling per seizoen en maken ook hun keuze bekend. Het zijn doorgaans mensen die of onvoldoende geld hebben om naar theater te gaan of die denken: dat is niet voor mij. Als je de reacties hoort van wijkjuryleden uit het hele land, ze voelen zich zo betrokken, dat is ontroerend.

“Diezelfde ontroerende toewijding zie ik bij ontiegelijk veel vrouwen die al dat vrijwilligerswerk doen in een stad. Ze helpen ouderen, eenzamen, moeilijk opvoedbare kinderen, ze helpen bij geweld achter de voordeur. Veel vrouwen doen eindeloos veel handwerk, en ze geven, geven en geven. Hoe doe je dat naast je eigen gezin? Deze vrouwen vind ik zo onzichtbaar. Wat weten mensen van hun bestaan?

“We hadden begin 2020 al vijftig vrouwen ontmoet en met de overigen waren we in contact, doula’s uit alle stadsdelen, culturen, religies, van alle leeftijden. Maar na twee repetities kwam de lockdown.

Je vroeg je af waardoor vrouwen zo belangeloos kunnen geven.

“Door de corona-uitbraak ben ik met zeven vrouwen zoom-gesprekken begonnen, nog niet wetend waar dit tot zou leiden. Uiteindelijk is dat de film geworden. Ik had Jale Simsek als gespreksleidster gevraagd zodat ik zelf deel zou kunnen uitmaken van de groep, en mezelf eigenlijk ook tot een doula maakte, om echt te kunnen onderdompelen in de vragen die de vrouwen kregen. De vrouwen kenden elkaar niet, behalve Nora en Darifa die samen een buurthuis runnen. In die gesprekken kwamen we er gezamenlijk achter dat vrouwen geneigd zijn, ook door wat ze zelf hebben meegemaakt, sensitief te zijn voor de pijnpunten van iemand anders. Omdat je de pijn kent, je kent de pijn van de eenzaamheid, de pijn van de verkrachting, van de ontmoeting, van het isolement.

Een van de vrouwen zegt: ik laat mijn tranen niet zien. Dan zeg jij: huilen is voor mij vocabulaire, ik versta dat altijd.

“Zina, a Female Economy is een vrouwenbedrijf. Als iemand bij ons in een overleg volschiet, dan noem ik dat werk-vocabulair. Ik versta dat altijd, ik heb niet iets van dit moet stoppen en kunnen we nu aan het werk, want die tranen zijn het werk. Als je kijkt naar vrouwen die doordringen in de hoogste regionen van het bedrijfsleven: ik weet niet of zij hun vrouwelijke manier van doen kunnen integreren op hun werk, of zij op maandagochtend in een bestuursvergadering kunnen zeggen: huilen is vocabulair voor mij. Tijdens een zoomgesprek met de doula’s vroegen wij ons ook af: wat zou er in een cv moeten staan. Waarom zou ik niet in mijn cv zetten: ik ben specialist verkrachting, waarom vermelden we niet de beschadigingen die we hebben opgelopen, de trauma’s? De reacties op de film waren zo liefdevol. Open gesprekken, mogen we dit iedere week in talkshows, vroeg iemand.”

“Eigenlijk vraagt de samenleving of Hameeda haar ervaring met geweld niet noemt, dat Dinah het niet heeft over transmensen en dat Nora haar ervaring met isolement en taalachterstand weghaalt. Daar moeten we allemaal niet mee aankomen op onze cv. Maar met de doula’s geven we juist aan: dit is de kracht van onze persoonlijkheid. Mijn beschadiging is mijn kracht geworden. Wil je dat honoreren wereld, wil je zien waar ik vandaan ben gekomen. Hoe ik heb geploeterd om hier te komen. Dus wil ik op maandagochtend in de bestuursvergadering beginnen met tranen, ja. Want ik begrijp en kan verwoorden wat een ander heeft doorgemaakt. De ene doula heeft een supergoed oog voor geweldservaringen, de ander voor transpersonen, weer een ander voor isolement. Hoe mooi is het om deze mensen op een werkplek te hebben, hoe krachtig is het als dit mede iemands cv maakt.”

Je startte met de film vanuit je bewondering voor vrouwen die zich in de buurten inzetten voor allerlei projecten. Wat drijft je?

“Als ik de hele aarde neem, dan is dat voor mij een soort schoolplein, iedereen heeft recht om op het schoolplein zijn leven te spelen. En als dan een groep of een individu van het schoolplein wordt gestoten, begrijp ik dat tot in mijn diepste wezen niet. Daar zit al mijn gedrevenheid. Ik begrijp dat je op het schoolplein ruzie maakt, maar dat je mensen van het plein afstuurt die er zogenaamd niet bij zouden horen, terwijl we allemaal mensen zijn, dat begrijp ik niet. Een van de doula’s vertelt ook dat ze het gevoel had er niet bij te horen.”

“Wat de vrouwen verbindt is deze visie, de metafoor van het schoolplein: natuurlijk is het fijn dat ik vanavond iets te eten heb, maar die ander, daarvoor wil ik ook zorgen.”

“Ik wilde de vrouwen meer zichtbaar maken, dat was het uitgangspunt. Ik zeg ook in de film: niemand ziet jullie, niemand kent jullie, niemand weet wat jullie doen.”

Je gaat in het najaar met de Doula’s de wijken in.

“Ik heb de film samen met documentairemaakster Maasja Ooms gemaakt. Op festivals in Zweden, Toronto, Rome en Parijs is de film inmiddels geselecteerd. Dat stemt ons verheugd. De film is blijkbaar universeel herkenbaar. We zijn benieuwd hoe dit zich ontrolt, de film wordt in ieder geval gedraaid in Parijs en Rome, en op hetNederlands Filmfestival in september. Wethouder Groot Wassink zal de tour met de doula’s openen. We gaan twaalf keer de film vertonen met de doula’s. En we willen een dialoog op gang brengen met burgers en ambtenaren in de stadsdelen om het werk van de doula’s open te breken.”

Kijk Doula’s van de Stad terug op NPO Start. Dit najaar start een tour in de wijken.

door Robin Uitham - MUG Magazine

Dit artikel is onderdeel van de zaal ’21 maanden armoede’ van MUG Magazine. MUG is gratis te krijgen op 300 plekken in de stad, waaronder supermarkten en bibliotheken, en bevat tips en informatie over werk en inkomen, armoedebestrijding en schuldhulp.