Corona in de Stad

Het psychiatrisch dienstencentrum van Mentrum heeft een opvallende gevel. Een beeld genaamd “How to meet an Angel” van Elya en Emilia Kabokov toornt boven het gebouw uit. Een man is klaar de stad in te vliegen. Het staat voor hoop, weer mee mogen doen. Het staat ook voor dat de weg naar herstel moeilijk en langdurig kan zijn. En ineens staat dit beeld ook voor wat ons in de stad te doen staat de komende tijd.

How to Meet an Angel

De plaats waarop de huidige kliniek van Mentrum staat kent een lange geschiedenis. Vroeger stond hier het Pest- en Dolhuys waar “hopeloze zieken” onder wie krankzinnigen, vanuit het Binnengasthuis werden overgeplaatst. Het werd gebouwd in 1630 en kreeg de naam Buitengasthuis, waar mensen veilig buiten de stad in quarantaine konden worden geplaatst. In 1891 legde toenmalige koningin Wilhelmina de eerste steen voor een modern ziekenhuis en in 1925 nam het Wilhelmina Gasthuis de functie over als academisch ziekenhuis tot 1983. Op dit ziekenhuisterrein stond Paviljoen 3, de psychiatrische afdeling. Het was een gesloten en overvolle afdeling. Voor de chronische patiënten was er het gesticht in de duinen bij Santpoort.

In die tijd was de psychiatrie heel anders dan dat zij nu is. Artsen en verpleegkundigen zwaaiden de scepter. Patiënten hadden weinig of niets te zeggen. Maatschappelijk werden patiënten uitgesloten, gediscrimineerd en opgeborgen. Het beeld ‘de Razernij’ dat op de binnenplaats van het Buitengasthuis stond, verbeeldde hoe men aankeek tegen psychiatrische patiënten. De vrouw trekt met beide handen aan haar haren en haar gezicht is samengetrokken van de pijn. De sokkel is een beeld op zichzelf. Elke zijde van de sokkel toont het gezicht van een krankzinnige. Als gevangenen die door de kleine raampjes in de deuren van hun cel kijken.

Artus Quellinus, De Razernij. Rijksmuseum Amsterdam

Hoe anders is het beeld “How To meet an Angel”, dat nu de gevel van de kliniek siert. Het idee voor dit beeld ontstond toen de nieuwbouw van de huidige kliniek werd gestart. Het beroemde Russisch-Amerikaanse echtpaar Ilya en Emilia Kabakov werd benaderd om een beeld te ontwerpen. Dit resulteerde in het beeld; How to Meet an Angel . Het werk is belangeloos ontworpen door het kunstenaarsechtpaar. Zij hebben het speciaal gemaakt voor dit gebouw, omdat zij een bijdrage wilden leveren aan het zichtbaar maken van de psychiatrie. In september 2009 werd het beeld onthuld.

Het beeld bestaat uit een constructie van drie ladders waarbij de bovenste enkele meters over de straat heen hangt. Op de hoogste sport van die ladder staat een beeld van een man die naar de hemel reikt. Op zijn rug heeft hij een rugzak die het gewicht van psychiatrische problemen symboliseert. De omhoogkijkende figuur beweegt de kliniek uit, de stad in, met de hoop dat een beschermengel hem zal bijstaan. De ladder staat voor het stapsgewijs omhoog klimmen tijdens de behandeling, voor het zich weer aansluiten bij het leven in de stad, na een moeilijke periode.

Die zichtbaarheid heeft destijds geleid tot veel discussie. Buurtbewoners reageerden als volgt: ‘’Het lijkt wel of hij gaat springen. Dat doe je toch niet op een gekkenhuis?”.

Er moest door een speciale commissie onderzocht worden of het beeld niet zou aanzetten tot suïcide.Dat het beeld gaat over hoop, bevrijding en de weg naar herstel zou gemakkelijk over het hoofd worden gezien. Er waren ook voorstanders die het beeld gedurfd, emancipatoir en een kunsthistorische aanwinst voor de stad vonden.

Naast de kwaliteit van dit kunstwerk is het voor Mentrum altijd van belang om psychische kwetsbaarheid zichtbaar en bespreek te maken, in de hoop dat mensen beseffen dat je niet weg kunt kijken. De kliniek heeft geen steriele gevel, maar neemt met het beeld ‘How to meet an Angel’ stelling. Het beeld heeft zijn plek veroverd in de stad, wie kent het niet?

door Lodewijk van Grastek, Marge Jalink, Wilco Tuinebreijer