Corona in de Stad

Daan Roovers © Sandra Hoogeboom

Februari 2021 – Filosoof Daan Roovers reflecteert als Denker des Vaderlands op wat er speelt in deze tijd. “Politici vertrouwen burgers niet.”

TEKST Jos Verdonk BEELD Sandra Hoogeboom

Daan (Daniëlle) Roovers studeerde geneeskunde en koos als bijvak filosofie. Daar bleek haar ware passie te liggen, want van het lopen van medische coschappen kwam het niet meer. Filosofie is de wetenschap die het gedachtegoed van de grote denkers bestudeert en het menselijk denken bestudeert. Maar het is niet zo dat elke studente filosofie een filosoof wordt. “Ik ben geen Wittgenstein of Heidegger en de meeste van mijn studiegenoten zijn dat ook niet. Wat wij doen, is bestaande ideeën van anderen verder ontwikkelen. Per generatie filosofiestudenten zijn er misschien een of twee die echte vernieuwers zullen blijken te zijn. Dat zie je niet op dat moment zelf, maar misschien pas over vijftig jaar.”

Sinds 2011 kiezen het tijdschrift Filosofie Magazine en dagblad Trouw iedere twee jaar een nieuwe Denker des Vaderlands. In 2013 was dat de landelijk bekende en inmiddels overleden filosoof René Gude. Twee jaar geleden werd Daan Roovers benoemd. De bedoeling is dat de Denker des Vaderlands actuele ontwikkelingen in de maatschappij – het dagelijks nieuws dus – voor een groot publiek in een breder verband plaatst. Begin april krijgt haar opvolger deze titel en neemt dan het stokje van haar over.

We leggen Daan Roovers enkele actuele kwesties voor. De eerste is het toenemende geloven in complottheorieën van mensen en het wantrouwen in de overheid, de media en de (medische) wetenschap. “Mensen zijn extra vatbaar voor complottheorieën omdat we in een tijd leven waarin veel verwarring en angst is. Het is allemaal heel onoverzichtelijk. De samenleving ligt overhoop en dat is ontregelend. Daar komt nog bij dat wij als burgers afhankelijk zijn van autoriteiten op dit moment, zoals die van de overheid en de wetenschap. We zien een premier die elke drie weken een persconferentie houdt en een RIVM dat voor ons de maatregelen uitrekent. Die combinatie – onzekerheid en afhankelijkheid van autoriteit, – maakt dat mensen van de maatregelen af willen en in alternatieve waarheden gaan geloven.”

Een tweede actueel thema is de groeiende tweedeling in de maatschappij. “Die tweedeling kun je op basis van economische verschillen tussen groepen Nederlanders gewoon vaststellen. Wat bijvoorbeeld schrijnend is, is het verschil in de gemiddelde levensverwachting die mensen hebben. Die is bij welvarender mensen zes tot acht jaar hoger dan voor mensen in de lagere sociale klasse. Dat is al pijnlijk, maar als je naar het aantal gezonde levensjaren kijkt, is het verschil nog groter, wel tussen de tien en vijftien jaar. Tweedeling en economische ongelijkheid gaat dus niet alleen over geld, maar ook over gezondheid en kansen. Een te groot verschil in inkomen en welvaart tussen burgers is ondermijnend voor de politiek. Mensen hebben dan niet meer het idee dat ze met zijn allen in dezelfde democratie leven, evenveel te vertellen hebben en er net zoveel toe doen. In Nederland zijn de inkomensverschillen nog gematigd vergeleken met die in andere landen, maar toch zijn de verschillen behoorlijk. In deze tijd is dat extra problematisch, want een lockdown is beter vol te houden in een villa in Blaricum dan in een tochtige bovenwoning met geluids- en burenoverlast in Amsterdam-Noord.”

Over de val van het kabinet: “Een aantal ministers heeft gezegd dat het opstappen van het kabinet een goed gebaar is om het vertrouwen in de politiek te herstellen. Toen ik dat las dacht ik: nou breekt mijn klomp! Het probleem is niet dat de burgers de politiek niet vertrouwen, maar juist het omgekeerde: politici vertrouwen hun eigen burgers niet. Daarop zijn die strenge controles op de kinderopvangtoeslag gebaseerd. Rutte vindt dat hij kan aanblijven, omdat de kiezers daar over gaan. Maar onder Mark Rutte is de verhouding tussen de politiek en mensen er een geworden als tussen een koopman en zijn klanten: u vraagt, wij draaien! Zo wordt een gezonde verhouding tussen autoriteit en burgers uitgehold: politici moeten er niet zijn voor de kiezers die op hen gestemd hebben, maar voor alle mensen.”

We leven al bijna een jaar in een moeilijke tijd met veel beperkingen. Hoe blijven we mentaal op de been?: “Poeh! Wat bij mij goed werkt – maar dat is triviaal hoor – is veel naar buiten gaan, maar ook gezellig veel onbenullige tijd doorbrengen met de kinderen. Wij zitten nu veel te kaarten. Dat is nergens goed voor, maar eigenlijk heerlijk. Een van de zeven hoofdzonden is acedia en gaat terug tot de Oude Grieken. Acedia kun je vertalen als luiheid, maar ik spreek zelf liever van traagheid of onverschilligheid. Mijn zoon van dertien kan eindeloos naar zijn computerscherm staren voor er iets uit zijn vingers komt. Acedia, dat hebben we nu allemaal een beetje collectief, dat onvermogen om in beweging te komen. We hadden allemaal al lang banjo kunnen spelen of Zweeds kunnen praten, maar dat hebben we niet geleerd. We laten al die tijd zomaar wegglijden. Wat ik nu probeer, is tijd voor mijzelf creëeren, zeg maar solotijd. Even niet met zijn vieren in een ruimte, maar in mijn eentje een boek lezen. Of nadenken. Dat heb ik de eerste tijd een beetje verwaarloosd en dat is slecht voor mijn humeur. Ik probeer een beetje van de actualiteit – ik ben een echte nieuwsjunk! – af te kicken en meer uit het raam te kijken en over de wat langer lopende dingen in het leven na te denken.”

En Daan Roovers heeft nog een tweetal laatste handreikingen aan MUG-lezers in lockdown. “We krijgen steeds te horen wat het perspectief is voor de komende twee of drie weken, tot de volgende persconferentie dus. Van zo’n kortetermijnvisie word je heel ongelukkig. Je kunt het ook omdraaien, je horizon wat breder afstellen. Probeer je visueel voor te stellen hoe je leven er over vijf of tien jaar uitziet en hoe je dan terugkijkt op deze tijd. Bedenken wat je inmiddels hebt gedaan en hoe eindeloos lang die coronatijd toen duurde! En probeer om een beetje mild te zijn voor jezelf en anderen. Mensen kunnen zo streng en moralistisch zijn over het gedrag van anderen en van zichzelf. Ik gun het iedereen om wat meer mildheid te hebben.”

Daan Roovers (1970) is docent filosofie aan de Universiteit van Amsterdam, stamgast en redacteur van het televisieprogramma Het Filosofisch Kwintet en auteur van het boek Wij zijn de politiek (2019). Nog tot en met maart dit jaar is Daan Roovers de Denker des Vaderlands.

door Jos Verdonk - MUG Magazine

Dit artikel is onderdeel van de zaal ’21 maanden armoede’ van MUG Magazine. MUG is gratis te krijgen op 300 plekken in de stad, waaronder supermarkten en bibliotheken, en bevat tips en informatie over werk en inkomen, armoedebestrijding en schuldhulp.